top of page

"Le bonheur n'est pas un thème artistique passionnant"

Prof. Dr. Ruut Veenhoven, professeur de bonheur

 

 

 

 

 

 

 

 

Pyke Koch, En attendant 1942, Huile sur toile

 

« Le bonheur n'est pas un thème artistique passionnant. Ce phénomène est principalement un fait évolutif. Les gens sont attentifs au danger. Avec quoi survivez-vous ? Vous êtes constamment attentif à ce qui peut mal tourner. Je le vois aussi dans ma propre appréciation de l'art : de l'art inquiétant et de l'art qui n'est pas complètement compréhensible.

 

' Je ne suis pas un connaisseur d'art, mais je suis un amateur d'art. J'aime la poésie, la scène muette et l'architecture. En ce qui me concerne, les bâtiments universitaires devraient dégager quelque chose de majestueux et grandiose. Je pense que le bâtiment de l'Université d'Utrecht où je suis maintenant est dégoûtant, mais j'aime bien le bâtiment de l'Université de Rotterdam. L'architecture du mur de poteaux de Berlin m'attire aussi : le centre Sony, le Reichstag et, par exemple, le WissenschaftsZentrum, qui est l'ancienne Reichsversicherungsbank, un bâtiment avec un caca allemand à l'ancienne et un fer rapide avec un bâtiment postmoderne collé dessus. Ce qui est bien avec l'architecture et l'art, c'est qu'ils expriment des choses qu'on ne peut pas dire avec des mots et qui - si on essaie de les dire avec des mots - deviennent moins intéressantes. Il est rationnellement impossible de le placer complètement, mais cela vous fait quelque chose. Il en va de même pour la poésie. Cela suggère plus et c'est intellectuellement incompréhensible. L'art est différent de la vie quotidienne. Il suggère un aperçu d'un autre monde. L'art est avant tout pour le beau, comme  faire la fête pour le plaisir, mais il a aussi des fonctions annexes. Par exemple, pour enrichir une expérience religieuse ou pour vous distinguer de la foule. À notre époque où la raison domine et où beaucoup ont reçu une bonne éducation, un espace est libéré pour une fascination pour les choses incompréhensibles. Je suis moi-même assez occupé cognitivement toute la journée et je trouve rafraîchissant d'être occupé avec des choses qui ne sont pas si faciles à décomposer. Et je n'essaie pas  faire. Je ne lis pas de livres et de biographies d'artistes et d'architectes, mais je peux apprécier leur travail.  

"Une société qui ne va pas plus loin que Delft Blue est une société pauvre."

Une société qui ne va pas plus loin que Delft Blue est une société pauvre. Une telle société affectera le bonheur de la vie. pourtant j'en ai encore  aucune recherche convaincante à ce sujet, mais le fait est que les gens sont attirés par l'art. Non seulement dans le grand art, mais aussi à travers des publicités bien faites et de beaux vêtements. 

J'aime l'art moderne plus que l'art ancien. Avec l'art ancien, la surprise est un peu ratée pour moi. J'aime regarder de nouvelles expériences, de nouvelles avenues qui sont essayées. J'aime aussi les cérémonies, aussi en science. En ce qui me concerne, cela pourrait être un peu plus répandu dans le monde universitaire, et l'art peut jouer un rôle là-dedans. Une promotion doit avoir lieu dans une belle salle et en présence de personnes bien habillées. L'art peut améliorer l'expérience. 

Je suis attiré par le réalisme magique, comme le tableau Waiting de Pyke Koch, par exemple. Il dépeint le quotidien d'une manière quelque peu aliénante. Il n'y a vraiment que quelques personnes et dames qui attendent le bus. Les femmes sont représentées sensuellement, ce sont des femmes robustes et modernes. Je sais où est cet endroit, il est toujours là. Il se trouve en face du palais de justice d'Utrecht. La peinture a une atmosphère effrayante. C'est souvent un peu épais de réalisme magique, mais rien ne semble se passer ici et encore  avez-vous l'impression que quelque chose ne va pas. Je suis de 1942, le tableau est de 1941, mais je n'y vois pas la guerre. Je reste juste par l'étonnement et la fascination. Koch était un garçon des bons cercles d'Utrecht. Il avait étudié le droit et était devenu artiste sans formation. Mais en fait, ce genre de faits ne veut pas dire grand-chose pour moi. Je suis juste fasciné par l'image. En plus de l'ambiance, c'est aussi très bien dessiné. J'apprécie beaucoup l'artisanat et l'artisanat. Ce n'est pas seulement une question d'idée pour moi. Dans l'Art Nouveau, vous pouvez également voir ces délices artisanaux. C'est peut-être pour cela que cet art s'est éteint prématurément : tout simplement parce qu'il était inabordable.  

 

L'art suggère un aperçu d'un autre monde.

Je ne m'intéresse pas tellement à certains artistes ou architectes, mais j'ai rassemblé quelques objets dans ma bibliothèque. Quand j'y pense comme ça, je vois que je suis particulièrement attiré par la première partie du XXe siècle. Une époque fascinante, excitante : la misère de la ville, la vie nocturne ténébreuse et l'ambiance du caniveau. Vous pouvez tomber amoureux de ce que vous n'avez pas ou de quelque chose que vous avez. C'est probablement aussi le cas de l'appréciation de l'art. Je suis un optimiste et c'est peut-être pour cela que je suis plus fasciné par les images inquiétantes. Dans mon travail, j'enquête sur la société qui produit les personnes les plus heureuses. Cela concerne souvent la sécurité sociale et toutes sortes d'autres questions mesurables. L'art, et surtout l'art d'écrire, met souvent plus l'accent sur la misère que sur le bonheur. Le bonheur n'est pas un thème artistique passionnant. Ce phénomène est principalement un fait évolutif. Les gens sont attentifs au danger. Avec quoi survivez-vous ? Vous êtes constamment attentif à ce qui peut mal tourner. Je le vois aussi dans ma propre appréciation de l'art : de l'art inquiétant et de l'art qui n'est pas complètement compréhensible. Peut-être parce que dans mon travail j'essaie de rendre le monde plus compréhensible qu'il me fascine  par des choses qui ne peuvent pas être entièrement comprises. Et s'ils sont aussi très beaux, ils retiendront votre attention. 

522b4835-f6b0-43a1-a6fd-5def7800b94f.jpe

Pyke Koch, Wachten 1942, Olie op doek

 

'Geluk is geen spannend kunstthema. Dat verschijnsel is vooral een evolutionair gegeven. Mensen zijn gespitst op gevaar. Waar overleef je mee? Je bent voortdurend alert op wat er allemaal kan misgaan. Dat zie ik bij mijn eigen kunstwaardering ook: onheilspellende kunst en kunst die niet helemaal te begrijpen is.'

 

'Ik ben geen kunstkenner, maar wel een kunstgenieter. Ik hou van poëzie, van het stille toneel en van architectuur. Universiteitsgebouwen horen wat mij betreft iets statigs en groots uit te stralen. Het gebouw van de Utrechtse universiteit waar ik nu zit vind ik spuuglelijk, maar het Rotterdamse universiteitsgebouw vind ik wel mooi. De architectuur in Berlijn van na de muur spreekt me ook zeer aan: het Sonycentre, de Reichstag en bijvoorbeeld het WissenschaftsZentrum, dat is de vroegere Reichsversicherungsbank, een gebouw met ouderwets Duits poeha en speedijzer met daaraan een postmodern gebouw geplakt. Het aardige van architectuur en kunst is dat ze dingen uitdrukken die je niet met woorden kunt zeggen en die - als je ze met woorden probeert te zeggen - minder interessant worden. Het is rationeel niet helemaal te plaatsen, maar het doet je toch wat. Dat geldt voor poëzie ook. Het suggereert meer en het is intellectueel niet helemaal te vatten. Kunst is iets anders dan het dagelijkse leven. Het suggereert een doorkijkje naar een andere wereld. Kunst is primair voor het mooi, zoals  feest voor het leuk is, maar het heeft ook nevenfuncties. Bijvoorbeeld om een religieuze ervaring te versterken of om je van het gepeupel te onderscheiden. In deze tijd waarin ratio overheerst en velen een goede opleiding hebben gehad, komt er ruimte vrij voor een fascinatie voor onbegrijpelijke dingen. Ik ben zelf de hele dag vrij cognitief bezig en vind het verfrissend met dingen bezig te zijn die zich niet zo eenvoudig laten ontleden. En dat probeer ik dan ook niet  te doen. Ik lees geen boeken en biografieën van kunstenaars en architecten, maar van hun werk kan ik wel genieten. 

'Een samenleving die niet verder komt dan Delfts Blauw is een armzalige samenleving.'

Een samenleving die niet verder komt dan Delfts Blauw is een armzalige samenleving. Zo’n samenleving zal het levensgeluk drukken. Ik heb daar er echter nog  geen overtuigend onderzoek over gezien, maar feit is dat mensen worden aangetrokken door kunst. Niet alleen in hoge kunst, maar ook door goed gemaakte reclamefilmpjes en mooie kleding. 

Ik hou meer van moderne dan van oude kunst. Bij oude kunst is voor mij de verrassing er een beetje af. Ik kijk graag naar nieuwe experimenten, naar nieuwe wegen die uitgeprobeerd worden. Ik hou ook van ceremonie, ook in de wetenschap. Dat mag wat mij betreft wel wat meer terugkomen in de universitaire wereld en daar kan kunst een functie bij hebben. Een promotie behoort in een mooie ruimte plaatst te vinden en in het bijzijn van mooi aangeklede mensen. Kunst kan daarbij de beleving versterken.  

Ik voel mij aangetrokken tot het magisch realisme, zoals bijvoorbeeld het schilderij Wachten dat Pyke Koch. Hij zet hierin het alledaagse een beetje vervreemdend neer. Het zijn eigenlijk gewoon een paar mensen en dames die op de bus staan te wachten. De vrouwen zijn sensueel neergezet, het zijn stevige, moderne vrouwen. Ik weet waar die plek is, die is er nog steeds. Het is tegenover het gerechtsgebouw in Utrecht. Op het schilderij hangt een beangstigende sfeer. Vaak is het bij magische realisme een beetje dik opgelegd, maar hier lijkt eigenlijk niks aan de hand en toch  voel je dat er iets mis is. Ik ben van 1942, het schilderij is van 1941, maar ik zie er niet de oorlog in. Ik blijf gewoon staan bij de verbazing en fascinatie. Koch was een jongen uit goede kringen uit Utrecht. Hij had rechten gestudeerd en was zonder opleiding kunstenaar geworden. Maar eigenlijk zeggen dat soort feiten mij niet veel. Ik ben gewoon gefascineerd door de afbeelding. Naast de sfeer is het ook vreselijk knap getekend. Vakmanschap en ambachtelijkheid waardeer ik zeer. Het gaat mij niet alleen om het idee. In Art Nouveau zie je die ambachtelijke hoogstandjes ook. Misschien was dat de reden waarom deze kunst vroegtijdig is uitgestorven: gewoon omdat het niet te betalen was. 

 

Kunst suggereert een doorkijkje naar een andere wereld.

Ik ben niet zozeer geïnteresseerd in bepaalde kunstenaars of architecten, maar in mijn boekenkast heb ik inmiddels wel het een en ander verzameld. Als ik er zo over nadenk dan zie ik dat ik bijzonder word aangetrokken door het eerste deel van de twintigste eeuw. Een fascinerend, spannende tijd: de ellende van de stad, het schimmige uitgaansleven en de sfeer van de goot. Je kunt vallen op wat je niet hebt of juist iets wat je wel hebt. Bij kunstappreciatie is dat waarschijnlijk ook zo. Ik ben een optimist en misschien dat ik daardoor eerder gefascineerd word door onheilspellende plaatjes. In mijn werk onderzoek ik welke samenleving de meest gelukkige mensen oplevert. Het gaat dan vaak om sociale zekerheid en allerlei andere meetbare zaken. Kunst en dan vooral de schrijvende kunst legt vaak meer de nadruk op ellende dan op het geluk. Geluk is geen spannend kunstthema. Dat verschijnsel is vooral een evolutionair gegeven. Mensen zijn gespitst op gevaar. Waar overleef je mee? Je bent voortdurend alert op wat er allemaal kan misgaan. Dat zie ik bij mijn eigen kunstwaardering ook: onheilspellende kunst en kunst die niet helemaal te begrijpen is. Misschien omdat ik in mijn werk probeer de wereld begrijpelijker te maken dat ik daarom gefascineerd word  door dingen die niet helemaal te begrijpen zijn. En als die dan ook nog eens erg mooi zijn pakken ze je aandacht.  

[2003]

bottom of page